Rondom eileg en broeden

page 1

10 maart 2020 Wanneer komt er nu een ei?

20 maart 2020 Broeden, draaien, husselen en keren

11 maart 2021 De weg van het ei

13 maart 2021 Topouders

20 maart 2021 De eicarrousel

Wanneer komt er nu een ei?



Margot de Kam | dinsdag 10 maart 2020

We wachten in spanning wanneer het eerste ei gelegd gaat worden. Hoe zien we dat het haast zover is?



Vrouw wordt dik en loom

De vrouw heeft de afgelopen weken flink extra te eten gehad van de man. Hij wil haar zo dik mogelijk zien en in topconditie om nakomelingen te verzorgen.

Ze jaagt ook nog steeds zelf en ook samen met de man. Haar spierstelsel moet ook sterk blijven, het is topsport, vliegen als een valk.

Naarmate de eileg dichterbij komt, gedraagt de vrouw zich wat lomer, en zit ze vaak uitgezakt, dik, bij de kast. Ze loopt ook waggelend.



Nesteldrang

De vrouw zal steeds vaker in de kast overnachten. De man komt overdag veel heen en weer om naast zijn kuil te staan roepen. Daar wil hij de eieren hebben. Ook de vrouw besteedt aandacht aan de kuil, of de kuilen. Ze schraapt zelf vaker kuilen. Alle hoeken en gaten van de kast worden bekeken en ze gaat pikken tussen de steentjes. Dit is allemaal gedrag om haar band met de kast te verstevigen, nesteldrang.

NB: De nesteldrang kan verstoord worden door onrust van andere slechtvalken in de buurt. Dan blijft ze liever zolang mogelijk op een veilige plek op de toren waar ze alles kan overzien, en lapt ze het 'huishouden' aan haar laars.

Vorig jaar kwam het eerste ei op 14 maart. Dat is maar een kleine indicatie. Wie weet laat ze ons, om welke reden dan ook, nog langer in spanning. Of misschien komt het eerder. Het ei komt wanneer het klaar is.



Eileg

Als het ei gaat komen, dan gaat ze boven een kuil staan, of eigenlijk meer hangen. Dat kan in één keer gaan, maar meestal worden we gefopt en houdt ze er doodleuk weer mee op. Zo kan ze ons uren, soms dagen ( en nachten) in spanning houden. Het moment dat ze het ei uitdrijft, zien we een soort kwispel van de staart.

Na het eerste ei komen er meestal nog meer. Vaak 3 tot 4 eieren. Het duurt 36-72 uur tot er weer een ei klaar is. In de tussentijd gaan de paringen door.

De man zorgt nog beter voor haar deze dagen. Hij is altijd in de buurt en houdt alles in de gaten. Ze is kwetsbaar nu. Als er een ei is, komt hij dat begroeten, nadat zij is uitgerust en brengt haar een prooitje.



Broeden

De vrouw en de man broeden beiden. De vrouw altijd ‘s nachts, de man ongeveer een derde van een etmaal. Dit is nodig, omdat de vrouw moet vliegen, anders zouden haar vliegspieren verzwakken.

We zien beide valken al vaak meteen af en toe op het eerste ei gaan liggen. Zij hebben een broedvlek op de buik, een speciale goed doorbloede plek. Die plek ontstaat door hormonen, pas nadat het eerste ei gelegd is. De broedvlek moet zich dus even voorbereiden. Het echte broeden begint pas nadat het één na laatste ei is gelegd.

De reden hiervan is, dat de eieren dan, na ongeveer een maand broeden, een beetje gelijk, of binnen enkele dagen uitkomen. Dan is het leeftijdsverschil tussen de jongen niet zo groot en ontwikkelen ze zich enigszins gelijkmatig.



_______________________________________________________________________________________________________________


Broeden, draaien, husselen en keren.




Margot de Kam | vrijdag 20 maart 2020

Het vierde ei werd vrijdag 20 maart rond tien voor half één ´s nachts gelegd. Nog voor het broeden gebeurt er van alles met het ei.



Na een diepe avondslaap werd de vrouw wakker rond middernacht en legde heel makkelijk het vierde ei.

Ze gingen broeden een dag nádat het derde ei gelegd werd. We gaan ervan uit dat het legsel nu compleet is.


Broeden

Beide slechtvalken broeden. De man ongeveer een derde per etmaal. De vrouw altijd 's nachts. Hun broedvlekken ontwikkelen zich onder invloed van hormonen na het zien van hun eerste ei. Ze moeten even inkomen. We konden vorig jaar ook zien dat de eieren de eerste week soms wel 2 tot 4 uur alleen lagen. Dit kan geen kwaad. Het broeden wordt na de eerste week steeds sterker en intensiever. Maar ook verder in de broedperiode komt het weleens voor dat de eieren langere tijd bloot liggen. Vooral als er onrust is door vreemde slechtvalken.



Leeftijdsverschil kuikens voorkomen

De reden dat de broedvlek niet meteen al klaar is, en het broeden niet direct na ei 1 begint, is om de kuikens zo kort mogelijk na elkaar uit het ei te laten komen. Dat de vrouw het broeden uitstelt is alleen maar gunstig. Zo komen ze nog dichter op elkaar uit. Vorig jaar kwamen haar drie eieren binnen 28 uur uit.



Balans

Het lichaam van de vrouw is hormonaal zelfs zo uitgebalanceerd, dat er allerlei keuzes worden gemaakt, afhankelijk van de omstandigheden. De hormonen sturen het legsel zo dat alle nakomelingen gelijke overlevingskansen hebben. Dit gebeurt in de eileider van de vrouw na de bevruchting. Het ei doorgaat daar allerlei celdelingen en groei. Ook het geslacht wordt daar bepaald. Bijvoorbeeld: bij zeer goede omstandigheden en voedselaanbod, is het mogelijk 4 vrouwen groot te brengen. En toen er in 2017 in Leiden 5 eieren zijn gelegd én uitgekomen én alle jongen gezond uitvlogen, waren dat 1 vrouw en 4 mannen. Mannen zijn kleiner en hebben minder voedsel nodig. Dat er vijf eieren gelegd worden en daaruit met succes vijf jongen uitvliegen is uitzonderlijk.




Extra
Naast het geslacht wordt zo ook geregeld hoeveel voedingsstoffen elk ei meekrijgt. Ei 1 krijgt een extra portie mee, omdat het even duurt voordat het bebroed wordt. Als ei 1 een vrouw is, krijgt het een dubbele portie. En zo krijgt het laatste ei ook extra’s mee, omdat het als laatste zal uitkomen.
De natuur regelt het perfect!



Husselen , keren en draaien

Vooral de man lijkt het broeden fijn te vinden. Hij staat meestal niet te trappelen om van de eieren te gaan. De vrouw, althans deze vrouw, van de Mortel, vindt dat best. Kan zij mooi de omgeving in de gaten houden.
We zien beide valken regelmatig husselen met de eieren en draaien en keren. Dit heeft twee redenen. Elk ei krijgt zo om de beurt de beste plek onder de broedvlek. De andere reden is om te voorkomen dat het embryo, het kuikentje in wording, in het ei aan de vliezen verkleeft. Het keren en draaien gebeurt ongeveer elk uur.
Op onderstaand filmpje is te zien en te horen hoe de man zijn eieren met zijn stem begroet bij binnenkomst en meteen gaat draaien en husselen.

De weg van het ei



Margot de Kam | donderdag 11 maart 2021

We verwachten binnenkort een ei bij de slechtvalken. We zien het vrouwtje vaak bij de kast. Ze wordt steeds dikker. Ze is goed doorvoed. Er is flink gepaard. Welke route ondergaat het ei als het de eierstok verlaat?




EILEIDER

Vanuit de eierstok wordt het ei opgevangen in de eileider. Het is dan nog een cel met een celkern. De zaadcellen van de man zijn helemaal opgezwommen tot bovenin de eileider. Daar wordt het eicelletje bevrucht. De celkernen van de zaadcel en eicel versmelten. Dan is het een embryo.

De dooier wordt ingesnoerd met het zogenaamde hagelsnoer, zodat hij netjes op zijn plaats blijft drijven. Er wordt een laagje eiwit omheen gevormd.

In een volgend stukje van de eileider worden er mineralen als calcium, magnesium en natrium toegevoegd. In het laatste deel van de eileider krijgt het ei de vliezen. Dit alles is een proces van enkele uren.



SCHAALKLIER

Waar bij zoogdieren de eileider uitkomt op de baarmoeder, is dit bij vogels de schaalklier. Het ei groeit daar in volume door vocht. Dan wordt de schaal gevormd en gepigmenteerd, het krijgt een steenrode kleur. Het ei verblijft hier ongeveer 24 uur.



GEBOORTEKANAAL

Als de schaal ook klaar is begint de leg. Het passeert de hals van de schaalklier, de baarmoederhals als het ware. Via het geboortekanaal glijdt het ei naar het voorportaal en de cloaca. Dit duurt enkele seconden. We zien de uitdrijving als een soort kwispel van de staart.

Het hele proces van maak tot leg van het ei kost het vrouwtje heel veel energie. Na uitdrijving zal ze haar ei begroeten door er kort naar te kijken, ze likt er even aan en schuift het dan met de snavel onder zich. Vaak zien wij het eitje pas als zij is uitgerust en opstaat, na één of enkele uren.



TEKENEN VOORAF

We kunnen een beetje aan het gedrag zien dat er een ei zal komen. Het vrouwtje wordt dikker en verblijft meer bij de kast.

Het is een misverstand dat het aan een 'hangkont'  te zien is, zoals vele kijkers vooraf menen. Die hebben zowel man als vrouw in dit deel van het paarseizoen.

De vorming en leg van het ei duurt iets langer dan een etmaal.

Het vrouwtje zal boven haar kuil gaan staan, hurken lijkt het bijna, voor de uitdrijving. Die duurt misschien een paar minuten, maar vrouw slechtvalk kan ons vaak lang foppen door het steeds opnieuw te proberen voor het zover is.



Iedereen veel plezier met de ‘eggwatch’ , de eiwacht.

Topouders



Margot de Kam | zaterdag 13 maart 2021

Wat is het toch bijzonder dat we het leven van deze roofvogels, de snelste dieren ter wereld, van zo dichtbij mogen aanschouwen. We zullen gaan zien dat het hele zorgzame ouders zijn. Alles voor het nageslacht.




CONTACT MET DE EIEREN

We hebben al gezien dat zowel vrouw als man slechtvalk het eitje hebben begroet, ze geven het een likje en chuppen er zachtjes tegen. Ze zijn zich bewust dat hun kuikens in wording in de eitjes zitten. Als de embryo´s straks groter zijn, gaan ze het ook voelen bewegen, en vlak voordat ze zullen uitkomen horen ze ze al piepen.


SAMEN BROEDEN

Maar eerst moeten ze nog ruim een maandje broeden voor het zover is. Bijzonder is dat de vaders bij slechtvalken meehelpen met het broeden. Dit is belangrijk. Slechtvalken moeten het hebben van hun enorme spierkracht met hun vliegkunst. Ze jagen op vogels, met snelheden van boven de 350 km per uur. Vrouw slechtvalk moet daarom haar vliegspieren in goede conditie houden.



ZE LATEN DE EERSTE EITJES STEEDS ALLEEN LIGGEN

Dit is expres. De eitjes mogen gerust koud liggen, daar kan het kleine beginnende leven tegen. Het echte broeden begint pas als het een na laatste ei is gelegd. Zo kienen ze precies uit, dat de kuikens straks ongeveer gelijk uit het ei kruipen. Zodoende heeft elk kuiken gelijke kans en wordt het niet door een oudere broer of zus verdrongen.

We wachten nu eerst op de leg van de volgende eitjes. Er zullen er, met tussenpozen van gemiddeld 55 uur, waarschijnlijk nog 2 of 3 komen. Tot die tijd liggen ze soms wel bij of op de eitjes, maar het is nog niet echt broeden. Later meer over het broeden.

De eicarrousel



Margot de Kam | zaterdag 20 maart 2021

De bevruchte cel in de dooier ligt volkomen stil in ontwikkeling tot er echt wordt gebroed. Meestal begint het broeden bij slechtvalken ergens voordat het laatste ei wordt gelegd. We zien de ouders wel al vanaf het eerste ei regelmatig op of bij de eitjes. Dat is binding. Echt gebroed wordt er onder de broedvlek.




DE BROEDVLEK

Om te broeden is er een broedvlek nodig: een stukje huid op de buik verandert. Het wordt kaal en er stroomt meer bloed door dat huidgebiedje. Deze plek gaat zich ontwikkelen onder invloed van hormonen zodra de slechtvalken het eerste ei zien.

Het duurt even voordat dat goed is. Het slechtvalklichaam past zich precies goed aan en schijnt hormonaal te ‘weten’ hoeveel eitjes er komen en wanneer de broedvlek klaar moet zijn. Zowel de man als de vrouw broeden, en beiden ontwikkelen deze broedvlek.

De vrouw broedt altijd ’s nachts. Overdag wordt om de paar uur gewisseld. Totaal broedt het vrouwtje ongeveer twee derde van de tijd, en het mannetje één derde.


Het is niet een maandje luieren voor de slechtvalken. Broeden kost het vogellichaam veel energie.




EICARROUSEL

Er past maar één ei tegelijk onder de broedvlek. Het ei dat daar ligt is in ideale positie. Alle eitjes krijgen gelijke kans. Hoe dan?

Ze komen in een carrousel terecht. Ze worden telkens gedraaid en gekeerd, en hun plaatsje wordt verwisseld. Slechtvalkouders weten precies hoe dat moet. Meestal zien we bijna elk uur dat de ouders de eitjes verleggen. Eén ei onder de broedvlek, de anderen worden zo warm mogelijk eromheen gehouden.

Tegelijkertijd helpt het draaien en keren te voorkomen dat de embryo’s verkleven tegen de vliezen. Het houdt ze in de juiste positie in het ei.



BROEDDUUR

We kunnen pas achteraf berekenen wanneer het echte broeden ongeveer is begonnen. We kunnen niet onder hun buik kijken.



Vanaf dat er echt gebroed wordt, duurt het ongeveer 33 dagen tot de eitjes uitkomen. Het mooiste is als alle kuikens er binnen enkele dagen zijn. Dan kunnen ze goed samen opgroeien zonder te groot ontwikkelingsverschil.