Baltstijd en gedrag

page 1

6 maart 2020  Het is een hoofs bal

4 maart 2020   Copulatie

5 maart 2021   Kadootjes

9 maart 2021   Kom nou naar mijn kuiltje!

9 maart 2021   Hij is een man met ballen

Het is een hoofs bal



Margot de Kam | vrijdag 6 maart 2020

De slechtvalken van de Mortel vormen een paar en blijven ook in de winter bij elkaar. Toch moet de man de vrouw iedere lente weer versieren, om succes te hebben in de voortplanting.



Verhoudingen

In de slechtvalkwereld is de vrouw de baas. Zoals bij veel roofvogelsoorten is de vrouw een derde groter/zwaarder dan de man. Ze jagen wel regelmatig samen gedurende het jaar, maar dan is het eten in eerste instantie voor de veel grotere en sterkere vrouw. Hij mag de restjes opruimen.


Baltstijd

De hormoonspiegels van vogels lopen anders dan bij mensen. Hun hormonen worden actief, voornamelijk door het aantal uren daglicht. Slechtvalken leggen in Nederland tussen eind februari en eind maart hun eieren.

Vanaf eind januari stijgt allereerst de hormoonspiegel van de man. Hij zit vol testosteron en hij krijgt er zin in.  De hormonen van de vrouw veranderen ook wel door de invloed van het daglicht, maar ook door zijn charmes. Zij dient dus verleid te worden.


Baltsvluchten

Als onderdeel van het spel der verleiding verricht de man mooie vluchten in de buurt van de nestkast of nestplaats. Hij laat zien hoe geweldig hij kan vliegen en dus jagen en dus ook een valkengezin van voedsel kan voorzien. Soms lokt het haar uit om mee te doen. Zij vliegen dan samen speels rond en tikken elkaar soms zachtjes aan. Ze laten zo ook aan de omgeving- andere slechtvalken- zien dat het hun terrein is.


Prooi aanbieden

Bloemetjes vindt ze niks. Hij komt dus met voedsel naar de nestplaats. Daarbij lijkt het niet om de grootte van de prooi te gaan, maar om het gebaar. Vaak brengt hij kleine frutseltjes, heel kleine vogeltjes of restjes. En juist door kleine prooitjes te brengen laat hij ook zien wat een geweldige jager hij is, want hoe kleiner de prooi, hoe moeilijker te vangen. Zij moet zichzelf overwinnen en haar roofdiertemperament indammen, om heel voorzichtig het prooitje uit zijn snavel te pakken.


Nestplaats voorbereiden

Slechtvalken bouwen geen nesten. Zij broeden graag op een hoge plaats, van waaruit ze de omgeving overzien. Ze schrapen wat steentjes bij elkaar, en maken een kuiltje om de eieren in te leggen. Dit zou natuurlijk in 1 keer kunnen, maar het maken van een kuil is ook onderdeel van het baltsgedrag. De man zoekt een plek, en schraapt daar kuiltjes. Dan probeert hij de vrouw naar zijn kuil te lokken. Naast het aanbieden van prooitjes doet hij dat door te roepen. Chuppen noemt men dat roepen. De stem van de man is hoger dan die van de vrouw en hij roept in diverse toonhoogtes en volumes.  Ook de vrouw schraapt kuilen in de kast. Het kuilen schrapen heeft ook binding met de nestplaats tot doel.


Baltsgesprek

Het meest intiem voorafgaand aan paringen is het dichtbij elkaar komen. Lukt het hem om haar bij zijn kuil te krijgen dan volgt een hoofs gesprek. Hij chupt met zijn hoge stem, zij geeft antwoord. Steeds sneller en luider wordt het gechup. Ook met het lijf wordt gecommuniceerd.  Ze buigen naar elkaar, met de snavel naar beneden of opzij gericht, om aan te geven dat er vertrouwen is, zo dichtbij elkaar. Soms gaan ze over tot snavelen, heel intiem. Het zo dichtbij elkaar komen leek voor de vrouw van de Mortel vorig jaar moeilijker dan de paringen zelf.

Reden daarvoor is vermoedelijk dat ze kwetsbaar zijn als ze samen in de kast zijn. Eén buiten en één binnen is veiliger, dan is de omgeving te overzien. We zien ook soms dat de vrouw met de rug naar de kast gekeerd staat in horizontale houding waarbij ze roept: chupgákgák en soms stampvoetend rondjes om haar as draait. Dat gedrag is het uitschelden naar indringers, andere slechtvalken. Dat er minstens één andere slechtvalk steeds in de buurt komt hebben we deze week op beeld gezien, en werd ook vanuit het veld door spotter Gerrit vermeld.


Paringen

Naast het versiergedrag wordt er gepaard. Er zijn vele paringen nodig voordat de hormonen bij de vrouw klaar zijn om eieren te leggen. Al het baltsgedrag duurt weken. Er zijn al weken paringen. Dat doen ze buiten beeld tot nog toe.

We hopen op een voorspoedige eileg, binnenkort. Vorig jaar kwam het eerste ei op 14 maart.

Copulatie



Margot de Kam | zaterdag 14 maart 2020

Dat is een mooi woord voor de paring. Paren doen de slechtvalken veelvuldig , voordat er eieren komen. Ze gaan ermee door tot het laatste ei er is.



De man zit vanaf januari vol testosteron. Zijn testikels zijn wel een paar honderd keer! groter dan buiten het voortplantingsseizoen. We zien ze niet aan de buitenkant. De geslachtsorganen zitten inwendig bij vogels. De uitgang bij vogels aan de buitenkant heet cloaca, en is een soort voorportaal waarbinnen de geslachtsorganen en ook darmen uitkomen. Uit dat portaal komen dus zowel de flatsen als de eieren.



Cloacale kus

De man heeft geen penis. De paring gaat via de cloaca. Die heeft als het ware lippen, die zwellen door hormonen. De man gaat niet in de vrouw, maar ze drukken de lippen van de cloaca tegen elkaar. Het sperma wordt via kanaaltjes in die lippen overgedragen. Dit wordt de cloacale kus genoemd.



Communicatie

Naast de baltsrituelen wordt er dus veelvuldig gepaard. Meestal buiten ons zicht. Maar de afgelopen dagen hebben we toch wat paringen op het rooster mogen aanschouwen. Voorafgaand aan de paring wailt de vrouw. Het is een geluid dat klinkt als : weeelweeelweel. Ze richt haar snavel naar de grond, om aan te geven dat ze geen gevaar is en spreidt haar staart. De man lokt haar vaak uit tot dit gedrag, door mooie vluchten waarbij hij zijn vleugels steeds in een bepaalde stand houdt. Ze communiceren dus zowel met geluid als met lichaamstaal.



Vreugdevol

Tijdens de paring wailt de vrouw ook, het is de paringswailkreet die zij uitstoot. De man heeft een hele andere kreet. Hij maakt hoge, zeer snel op elkaar volgende geluidjes. Dit geluid wordt chitteren genoemd. Het geluid wordt ook wel door jonge slechtvalken in hun eerste jaar gemaakt, dan om speelsheid aan te geven.
De paring ziet er mooi uit, de man die balanceert op de rug van de vrouw, met ingetrokken klauwen. Maar vooral de klank klinkt echt vreugdevol. Op het filmpje hieronder is mooi een copulatie te zien en te horen met de communicatie daarbij.

Kadootjes


foto: Dennie Vercruijsse

Margot de Kam | vrijdag 5 maart 2021

De dagen lengen, meteorologisch is de lente begonnen. Voor de slechtvalken betekent dit dat hun hormoonhuishouding regelt dat ze elkaar het hof gaan maken.




HORMONEN EN GEDRAG
Onder invloed van het aantal uren daglicht worden de hormonen voor de voortplanting aktief. Het mannetje zit vol testosteron vanaf januari. Daardoor gaat hij baltsgedrag vertonen. Hierdoor wordt het vrouwtje aangewakkerd om straks tot eileg te komen. Bij haar komen de hormonen vrij door zowel het aantal uren licht, als door het gedrag van de man.



PROOIEN OVERDRAGEN

Ze zijn wel al enkele jaren een paar, toch moet het mannetje het vrouwtje versieren. Hij moet zijn best doen het vrouwtje goed te verzorgen en laten zien wat hij kan. Hij maakt sierlijke vluchten. Hij charmeert. Hij speelt. Door prooitjes te brengen, laat hij zien dat hij zorgzaam is, en voor voldoende voedsel kan zorgen.



FLUTPROOITJES

We zien dat de prooitjes die hij haar cadeau doet vaak klein zijn. Het gaat om het gebaar. Het jagen op kleine vogels is moeilijk. Ze zijn enorm wendbaar. Hiermee laat de man juist zijn vliegkunsten zien.



OVERDRAGEN IN DE LUCHT

Prooien worden soms overgedragen in de lucht, van klauw tot klauw. De één laat los en de ander vangt op.



OF BIJ DE NESTPLAATS

Maar ook bij of in de kast brengt hij graag zijn prooi. Dan wordt de prooi van snavel tot snavel overgedragen. Het is intiemer. Het is de band met elkaar en met de nestplaats verstevigen.



De hele baltsperiode heeft zich herhalende rituelen. Volgende keer meer daarover.

Kom nou naar mijn kuiltje!



Margot de Kam | dinsdag 9 maart 2021

Het mannetje gaat de hele dag heen en weer naar de kast, al dagen. Hij wil het vrouwtje zijn mooie kuil tonen.



KUILEN

Slechtvalken bouwen geen nesten. Ze broeden op riffen of op hoge gebouwen en schrapen een kuiltje in wat grind als nestkom voor de eieren.

Het hele gedoe rondom de nestkom is waar het om draait gedurende de baltsperiode. Vooral het mannetje schraapt veelvuldig in het grind. De kuil, daar gaat het hem om. Daar wil hij zo spoedig mogelijk hun eitjes hebben met zijn toekomstig kroost erin.

Hij probeert het vrouwtje steeds naar de kast te krijgen door te roepen met hoge geluidjes: chupchup, ieechip ieechip. Prooitjes brengen kan ook helpen. Het vrouwtje heeft er echter niet altijd zin in. Zij komt wanneer het haar goeddunkt.



BINDING

Het gaat om paarbinding, verstevigen van de band met elkaar en met de kast. Vrouw slechtvalk schraapt ook in de kuil, en inspecteert alle hoeken van de kast. Dit is haar band met de nestkast verstevigen. Naarmate de eileg nadert zal zij dit vaker gaan doen.



BALTSGESPREK

Soms heeft het mannetje succes en komt zij inderdaad. Er volgt een baltsgesprek. Hij prijst zijn kuil aan en er wordt intens gechupt. Het zijn zoete, verzoenende geluidjes. De kopjes zijn veel met de snavel omlaag gericht als teken van vertrouwen. Er wordt hoffelijk gebogen. Soms snavelen ze even.

Dat is voor een roofvogel heel intiem. Het gesprek in de kast, het snavelen en het prooitjes van snavel tot snavel overgeven zijn voor een slechtvalk innige ervaringen.

Al het baltsgedrag maakt bij het vrouwtje hormonen vrij, waardoor haar eierstokken groter worden en eitjes vrijkomen richting de eileider: de ovulatie.

Gaat de eileg deze week beginnen? We hopen het. Vorig jaar kwam het eerste ei van dit paar op 12 maart.

Hij is een man met ballen




Margot de Kam | dinsdag 9 maart 2021

Die zitten van binnen bij de vogels, net als de zaadleider. Een penis hebben vogels niet. Uitwendige geslachtsorganen waren kennelijk onhandig in de evolutie van de vogel.


foto: Kuiko.nl


ECHT ENORME BALLEN

Man slechtvalk zit in deze periode vol zaad. Zijn zaadballen zijn in de baltstijd wel meer dan 100 x groter dan in de rest van het jaar. Het mannetje kan hierdoor zelfs 10% zwaarder zijn dan normaal.

Zaadballen zitten bij het mannetje in de onderbuik. Van daaruit leidt de zaadleider het zaad richting een voorportaal naar de uitgang: de cloaca. Vogels hebben één uitgang. Ook de plasbuis en het darmkanaal komen daarop uit.

Aan het eind van de zaadleider zit een opslagbuis voor het sperma, dus net voor het voorportaal. Ook die opslagbuis staat voortdurend gezwollen. De zwelling aan het onderlichaam is nu ook zichtbaar bij het mannetje met uitstaande veren.


HOE PAART HIJ DAN, ZONDER PENIS?

De rand van de uitgang van vogels, de cloaca, lijkt een soort lippen.

Bij de paring drukken zij die ‘lippen’ tegen elkaar. Zo brengt hij zijn sperma over. Dit wordt de cloacale kus genoemd.

Het mannetje balanceert hierbij met zijn vleugels, steunend op zijn liggende poten op de rug van het vrouwtje. De klauwen houdt hij ontspannen.

Paringen hebben uiteraard bevruchting tot doel nu. Maar ook verbinding. Ze paren veelvuldig en al gedurende het hele baltsseizoen. De eerste paring werd bij de Mortelvalken op 4 februari gespot dit jaar. We vernamen het uit het verslag van spotter Els, die ook de tekening onderaan heeft gemaakt.

De laatste paring van het baltsseizoen is vrijwel altijd vóór de leg van het laatste ei. Daarna veranderen de hormoonspiegels bij vrouw slechtvalk onmiddellijk en gaat zij over in broedmodus.


Maar eerst..op naar het eerste ei..


tekening: Els van de Donk